Από την ένωση της Δήμητρας και του Ιασίωνα σε χωράφι, τρεις φορές οργωμένο (Διόδ. 5.48), προέκυψε ο Πλούτος, που διατρέχει τη γη σκορπώντας την αφθονία. Αυτός ο γιος της θεάς έμαθε ακόμη στους ανθρώπους πώς να αποταμιεύουν και τα αγαθά τους και πώς να τα αυξάνουν.
Η Δήμητρα τον Πλούτο γέννησε, η πιο ευγενής απ’ τις θεές,
σ’ αγάπη εράσμια σμίγοντας με τον ήρωα Ιασίωνα,
μέσα σε νιάμα τρίσκαφτο, στην πλούσια της Κρήτης χώρα.
Τον γέννησε αγαθό, αυτόν που σ’ όλη τη γη γυρνά και στην πλατιά
της θάλασσας τη ράχη. Όποιον πετύχει, σ´ όποιου τα χέρια πέσει,
αυτόν τον κάνει πλούσιο και πλούτο πολύ τού δίνει.
(Ησ., Θεογ. 969-974, μετ. Στ. Γκιργκένης)
Οι σχολιαστές του αποσπάσματος τοποθετούν τη γέννηση του Πλούτου στην Κρήτη· εκεί έλεγαν ότι ξετυλίχτηκε ο έρωτάς της Δήμητρας και του Ιασίωνα, ο οποίος μπορεί να ήταν και κρητικός γεωργός. Και ακόμη, ότι η γέννηση του Πλούτου συμπίπτει με την εποχή που οι άνθρωποι άρχισαν να καλλιεργούν τη γη και να πλουταίνουν από τη γεωργία. Η τοποθέτηση της γέννησης του Πλούτου στην Κρήτη είναι εύλογη, καθώς το νησί είναι εύκρατο και εύφορο. Ως αδελφός του αναφερόταν ο Φιλόμηλος (< μῆλον = πρόβατο ή αίγα ή βους· το μήλο ή γενικά ο καρπός δέντρου).
Άγαλμα του Πλούτου δίπλα στην Αθηνά Εργάνη υπήρχε στις Θεσπιές (Παυσ. 9.26.8), αν και στην τέχνη απεικονίζεται κυρίως σαν παιδί, όπως το άγαλμα της Ειρήνης στην Αθήνα ή της Τύχης στη Θήβα, οι οποίες τον κρατούσαν στην αγκαλιά τους. Γράφει ο Παυσανίας:
[Στη Θήβα] Τύχης ἐστὶν ἱερόν· φέρει μὲν δὴ Πλοῦτον παῖδα· ὡς δὲ Θηβαῖοι λέγουσι, χεῖρας μὲν τοῦ ἀγάλματος καὶ πρόσωπον Ξενοφῶν εἰργάσατο Ἀθηναῖος, Καλλιστόνικος δὲ τὰ λοιπὰ ἐπιχώριος. σοφὸν μὲν δὴ καὶ τούτοις τὸ βούλευμα, ἐσθεῖναι Πλοῦτον ἐς τὰς χεῖρας ἅτε μητρὶ ἢ τροφῷ τῇ Τύχῃ, σοφὸν δὲ οὐχ ἧσσον τὸ Κηφισοδότου· καὶ γὰρ οὗτος τῆς Εἰρήνης τὸ ἄγαλμα Ἀθηναίοις Πλοῦτον ἔχουσαν πεποίηκεν. (Παυσ. 9.16.2)
Με πρωταγωνιστή τον Πλούτο έγραψαν κωμωδίες ο Επίχαρμος και ο Κρατίνος, αλλά και ο Αριστοφάνης που τον παρουσιάζει σαν τυφλό γέροντα που διασκορπίζει αδιάφορα αγαθά και χρήματα (Σχόλ. Αριστοφ. Πλούτ, υπόθ. 1).
Ο γερο-αγρότης Χρεμύλος, πνιγμένος στα χρέη και απογοητευμένος από τη φτώχεια του, μηχανεύεται τρόπους για να εξαπατήσει τους δανειστές του. Αναχωρεί για το μαντείο των Δελφών, για να συμβουλευθεί τον θεό Απόλλωνα πώς να αναθρέψει τον γιο του: τίμια, και να πεθάνει φτωχός, ή ως κλέφτη και απατεώνα, και να πνιγεί στα πλούτη; Η Πυθία, χρησμοδοτώντας, του απάντησε να πάρει στο σπίτι του τον πρώτο άνθρωπο που θα συναντούσε αναχωρώντας από το μαντείο. Ο Χρεμύλος, συνοδευόμενος από τον δούλο του Καρίωνα, συναντούν έναν τυφλό ρακένδυτο και εριστικό γέροντα, ο οποίος αποκαλύπτει στη συνέχεια την ταυτότητά του, είναι ο θεός Πλούτος. Δηλώνει ότι δεν επιθυμεί να θεραπευθεί, μια και τον είχε τυφλώσει ο ίδιος ο Δίας, για να μην βλέπει πού μοιράζει τα πλούτη, γιατί, αν βρει την όρασή του, ο Δίας μπορεί να θυμώσει και να προξενήσει καταστροφές στην ανθρωπότητα. Ο Χρεμύλος θέλει να τον γιατρέψει, για να πλουτίζουν οι καλοί άνθρωποι και όχι οι άτιμοι, οι πονηροί, οι ρήτορες και διάφοροι θρησκειοκάπηλοι, ο Πλούτος δέχεται τελικά την πρόταση για θεραπεία και αποκαλύπτει την ταυτότητά του. Αφέντης και δούλος, ο Χρεμύλος και ο Καρίωνας, του ανοίγουν με όλη την δύναμή τους τα βλέφαρά του και, σύμφωνα με τις θρησκευτικές συνήθειες, τον παραδίδουν για μία νύχτα στο ιερό του Ασκληπιού για να επανέλθει το φως των ματιών του. Εδώ παρεμβαίνει η θεά Πενία, έξαλλη και αποκρουστική γριά, η οποία αντιδρά στην αποκατάσταση της όρασης του Πλούτου και προσπαθεί με διάφορα επιχειρήματα να πείσει τους φτωχούς πως, αν γιατρευθεί ο Πλούτος, θα γίνουν οκνηροί και χωρίς ζήλο για εργασία. Ο γερο-αγρότης την καθησυχάζει με τη δική του σκωπτική επιχειρηματολογία, ο Πλούτος γιατρεύεται και επιστρέφει στους ανθρώπους. Τώρα όμως οι διάφοροι επιτήδειοι καταχραστές, ιερείς και θεοί, οδύρονται, επειδή χάνουν τα προνόμια και την απασχόλησή τους –είναι οι «αδικημένοι» της νέας κατάστασης–, με αποκορύφωμα την κατάπτωση του θεού Ερμή που παραπονείται σφόδρα επειδή τώρα οι πολίτες δεν του προσφέρουν θυσίες, γιατί όλοι έγιναν πλούσιοι και δεν παρακαλούν τους θεούς για κέρδη. Ο ξεπεσμένος θεός, κάποτε φοβερός και απρόσιτος, εκλιπαρεί τον δούλο Καρίωνα που τώρα έχει την εύνοια του θεού Πλούτου, και τακτοποιείται σαν κοινός θνητός απασχολούμενος στην κατοικία του Χρεμύλου. Τελικά ο Πλούτος οδηγείται πανηγυρικά σε θρόνο στο πίσω μέρος του ναού της Αθηνάς, εκεί όπου ήταν το ταμείο της Αθήνας. Όμως ποιο ταμείο σε μια χρεωκοπημένη από τους πολέμους και τη διασπάθιση του δημόσιου χρήματος Αθήνα;